Kritiek op de islam is geen racisme. Ik ben een reliïst!

Het is hoog tijd dat we de Nederlandse taal uitbreiden. Er zijn simpelweg te veel fenomenen waar we met onze huidige woordenschat geen fatsoenlijk etiket op kunnen plakken. Dat gebrek aan taal zorgt voor kramp in het debat: gesprekken lopen vast, mensen voelen zich aangevallen, en belangrijke onderwerpen raken besmet met sentiment en simplificatie. Het is alsof je probeert een schilderij te beschrijven terwijl je maar drie kleuren kent.

Neem ‘racisme’. Dat woord wordt in Nederland regelmatig ingezet als stoomwals tegen iedereen die kritiek heeft op de islam. Alsof iemand die vraagtekens zet bij een religieuze doctrine per definitie een etnisch gemotiveerde hekel heeft aan mensen met een bepaalde achtergrond. Merkwaardig genoeg geldt diezelfde logica niet wanneer het christendom of het jodendom onder vuur liggen. Dat schreeuwt om een nieuw begrip. Een term die ruimte biedt voor religiekritiek zonder dat je direct in het verdachtenbankje van de xenofoben wordt gezet.

Mag ik u voorstellen aan: reliïsme.

Een reliïst heeft geen hekel aan mensen, geen afkeer van huidskleuren, geen misprijzen voor culturen. Nee, de reliïst richt zijn pijlen op geloofssystemen en de uitwassen daarvan. Het gaat hem niet om de persoon, maar om de principes. De reliïst stelt vragen. De reliïst fronst. De reliïst is kortom iemand die godsdienst door dezelfde gehaktmolen draait als welke andere ideologie dan ook.

Nederland is een land van reliïsten. Zes op de tien Nederlanders gelooft nergens in, en een nog grotere groep zweeft ergens tussen agnost en ‘ik geloof alleen in wijn op vrijdagavond’. Dit land heeft zijn goden lang geleden aan de dijk gezet. Dat begon in de jaren zestig, toen Nederlanders collectief hun kerkbanken verlieten en in plaats daarvan met elkaar en masse het bed indoken. De seksuele revolutie zette de toon, en in 1971 werd de echtscheidingswet de kers op de taart: het gedwongen huwelijk kreeg de genadeklap, en 15.000 stellen grepen direct hun kans om zich van elkaar te ontdoen. Het was het tijdperk van de bevrijding. Vrouwen trokken hun korsetten uit, mannen hun dogma’s. Vrijheid werd het heilige woord, en alles wat naar dwang rook werd op de mestvaalt van de geschiedenis gekieperd.

Ondertussen bleven de kerken leeg achter, als verlaten schelpen op het strand. Maar er tekende zich al snel een nieuw schaduwspel af: Nederland had mankracht nodig, en dus haalde het land gastarbeiders binnen uit Turkije en Marokko. Terwijl dominees zich afvroegen wat ze met al die lege gebedshuizen moesten, werd in Den Haag de eerste moskee gebouwd. Nu, vijftig jaar later, telt Nederland 470 moskeeën en is de islam de snelst groeiende religie in het land. Het is een geloof dat een ongemakkelijke verhouding heeft met diezelfde vrijheden waar Nederland zo lang en met zoveel moeite voor heeft gevochten.

En dat wringt. In de straten, op schoolpleinen, op sociale media. Het botst tussen normen en waarden, tussen de hang naar individuele vrijheid en de drang naar collectieve overgave. Het gesprek daarover is giftig geworden. Je bent óf een racist, óf een extremist. Er lijkt geen ruimte meer voor een kritisch midden, voor mensen die simpelweg vraagtekens zetten bij religie zonder mensen af te wijzen. Dat moet anders.

Daarom moeten we praten. Niet schreeuwen, niet vervloeken, maar praten. Niet in termen van ‘rot op als het je niet bevalt’, want het bevalt wél. Niet in de karikaturen van ‘de moslim als terrorist’ of ‘de Nederlander als racist’. We hebben een nieuw vocabulaire nodig, een nieuwe gespreksruimte, waar theologen en reliïsten elkaar treffen en de degens kruisen. Over mensenrechten, over culturele spanningen, over alles wat ons dierbaar is. Zonder te vervallen in extremen, zonder te stikken in de wurggreep van zowel racisten als fundamentalisten. Want het is verstikkend, en van verstikking komen oorlogen.

Ik ben klaar voor dát gesprek. Want ik ben een reliïst. Zacht voor de mens, hard voor het probleem. En God, wat kom ik daar graag voor uit.